Globus

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jeden z dwóch weneckich globusów Vincenzo Coronelliego z lat 1683–1693 z muzeum w Nieborowie

Globus (od łacińskiego słowa globuskula) – pomniejszony model ciała niebieskiego (najczęściej Ziemi) lub sfery niebieskiej w postaci kuli umieszczonej na osi ustawionej pod kątem odpowiadającym kątowi nachylenia osi danego ciała (przechodzącej przez jego biegun północny i południowy). Na powierzchni globusa umieszcza się mapę pierwowzoru. Zaletą globusa jest brak istotnych zniekształceń, które pojawiają się przy odwzorowaniu obrazu terenu na mapie stanowiącej płaszczyznę.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Prawdopodobnie pierwszy globus Ziemi wykonany został przez Kratesa z Mallos[1] około 150 lat p.n.e.[2]. Na globusie tym były przedstawione hipotetyczne położenia lądów, często wzięte z fantazji żeglarzy i autora[3].

Najstarszym istniejącym globusem jest globus Martina Behaima z 1492 roku[3]. Mapy na powierzchni namalował malarz Georg Glockenthon[4]. Globus ten znany jako Erdapfel wykonany jest z mieszanki papieru i gipsu, ma on średnicę 51 cm[5][4].

Najstarszym w Polsce jest globus z ok. 1510 zwany Jagiellońskim, jest on jednym z pierwszych, na których oznaczono Amerykę[5][3].

Najstarszy na świecie globus, na którym znajduje się Ameryka pochodzi z 1504 roku. Składa się on z dwóch dolnych połówek strusiego jaja, na którym widnieją kontynenty i morza. Do 2012 roku, kiedy ten niewielki globus pojawił się na aukcji w Londynie, za najstarszy z zaznaczoną Ameryką uważany był globus miedziany z 1510 roku ze zbiorów Nowojorskiej Biblioteki Publicznej[6][4].

Największym przedstawieniem globusa na świecie jest Pomnik Ziemi w nowojorskim parku Flushing Meadows. Jest to stalowa konstrukcja o kształcie globusa, o średnicy ponad 36,5 m, nazwana Unisphere, ze stalowymi elementami przedstawiającymi kontynenty. Zbudowany został jako symbol pokoju na Wystawę Światową w latach 1964 - 65. Budowla waży w przybliżeniu 400 ton. Dodatkowe 100 ton masy ma utrzymujący ją stojak[7].

Największym obracającym sie globusem na świecie, który w 1999 roku trafił do Księgi Rekordów Guinnessa jest Eartha. Znajduje się w siedzibie firmy DeLorme w miejscowości Yarmouth na południu stanu Maine, zajmującej się tworzeniem map. Globus o średnicy 12 m, ważący 2,5 tony jest podświetlony i znajduje się w szklanym pomieszczeniu. Globus wykonany w skali 1:1 000 000 ma zachowaną standardową kolorystykę: morza są niebieskie, obszary zalesione – zielone, a suche –brązowe. Odległość pomiędzy wschodnią a zachodnią granicą Polski zajmuje ponad metr[8][9]. Poprzednim rekordzistą jest Globe of Peacez (Globus Pokoju) z siedzibą w Apecchio, Pesaro, Włochy.

W 1952 roku powstało Międzynarodowe Towarzystwo Miłośnikow Globusów im. Coronellego – znanego wytwórcy globusów i autora prac na ich temat, (Vincenzo Maria Coronelli(1650-1718)[3]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Praca zbiorowa, 2006, Wielka Historia Świata, t.10, Polskie Media Amer.Com, str. 81-82, ISBN 83-7425-365-7
  2. globus, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-08-04].
  3. a b c d Nowa encyklopedia PWN. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s.543, ISBN 83-01-11097-X.
  4. a b c Tam gdzie żyją smoki i byk Poniatowskiego. muzeumzamoyskich.pl. [dostęp 2022-11-05].
  5. a b Maciej Baczak, Sławomir Łotysz, Dariusz Machla: 1000 wynalazków, czyli historia ludzkiej pomysłowości. Bielsko Biała: Wydawnictwo Dragon, 2020, s. 28, ISBN 978-83-8172-554-5
  6. Adam Robiński: „Tu żyją smoki” - jak wygląda najstarszy na świecie globus?. national-geographic.pl. [dostęp 2022-11-05].
  7. Queens w Nowym Jorku - najciekawsze miejsce na wakacje w USA w 2015 roku wg Lonely Planet. podroze.onet.pl. [dostęp 2022-11-05].
  8. Eartha. pressreader.com. [dostęp 2022-11-05].
  9. Największy globus świata. pcworld.pl. [dostęp 2022-11-05].