Vaticaanstad

Vaticaanstad
	Werelderfgoed cultuur
	Het Sint-Pietersplein
Land	Vaticaanstad
UNESCO-regio	Europa en Noord-Amerika
Criteria	i, ii, iv, vi
Inschrijvingsverloop
UNESCO-volgnr.	286
Inschrijving	1984 (8e sessie)
	UNESCO-werelderfgoedlijst

Stato della Città del Vaticano
	(Details) (Details)
Basisgegevens
Officiële landstaal	Italiaans (de facto); Latijn
Hoofdstad	Vaticaanstad (stadstaat)
Regeringsvorm	Absolute monarchie
Staatsvorm	Eenheidsstaat
Staatshoofd	Paus Franciscus
Regeringsleider	Kardinaal-staatssecretaris Pietro Parolin
Religie	Rooms-katholiek
Oppervlakte	0,44 km² (0% water)
Inwoners	798 (2000); 1.000 (2019) (2.272,7/km² (2019))
Bijv. naamwoord	Vaticaans
Inwoneraanduiding	Inwoner/inwoonster van Vaticaanstad
Overige
Volkslied	Inno e Marcia Pontificale
Munteenheid	Euro (EUR of €)
UTC	+1
Nationale feestdag	13 maart (investituur Paus Franciscus I)
Web \| Code \| Tel.	.va \| VAT \| +379
Voorgaande staten
Koninkrijk Italië (1861-1946)	11 februari 1929 (Verdrag van Lateranen)
Detailkaart
	Portaal Landen & Volken

Vaticaanstad, officieel de Staat Vaticaanstad (Italiaans: Stato della Città del Vaticano), is de kleinste onafhankelijke staat ter wereld. Het grondgebied van dit land wordt geheel omsloten door de stad Rome, waardoor het een enclave binnen Italië is.

Vaticaanstad wordt volkenrechtelijk vertegenwoordigd door de Heilige Stoel en huisvest de hoofdzetel van de Rooms-Katholieke Kerk. Staatshoofd van Vaticaanstad is de paus, die zijn officiële residentie heeft in het Apostolisch Paleis. Ten tijde van de sede vacante, de pausloze periode na het overlijden (of aftreden) van de regerende paus, worden de lopende zaken behartigd door de Camerlengo.

Het dwergstaatje is in 1929 ontstaan als gevolg van het Verdrag van Lateranen, dat door paus Pius XI en Benito Mussolini werd ondertekend. Daarin werd nadrukkelijk opgenomen dat het een nieuw gecreëerde staat is. Formeel kan het dus niet als voortzetting of herleving van de Kerkelijke Staat beschouwd worden.

Vaticaanstad is geen lid van de Europese Unie en ook niet van de Raad van Europa. De staat neemt wel deel aan diverse internationale organisaties. Het staat sinds 1984 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Zie geschiedenis van Vaticaanstad voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De paus bezat eeuwenlang als Kerkelijke Staat een groot gebied in Centraal- en Oost-Italië, waaronder Lazio, de regio waarin Rome ligt. In 1866 veroverden de republikeinse troepen onder Giuseppe Garibaldi twee derde van de Kerkelijke Staat, maar Lazio bleef voor de paus behouden door steun van de Franse keizer Napoleon III.

Toen in 1870 Napoleon III zijn troepen terugtrok om ze in te zetten aan het front in de Frans-Duitse Oorlog, volgde op 20 september de Inname van Rome. Na een volksraadpleging werden Lazio en Rome door het in 1861 opgerichte koninkrijk Italië geannexeerd. De politieke macht van de kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders was in Italië door de liberaal-nationalisten vrijwel tenietgedaan. Hoewel de Kerkelijke Staat in 1870 had opgehouden te bestaan, kon de Heilige Stoel, als zelfstandig subject van volkerenrecht, diplomatieke betrekkingen blijven onderhouden.

De paus beschouwde zichzelf na het verlies als de gevangene van het Vaticaan en wilde het grondgebied niet verlaten. Opeenvolgende pausen bleven de legitimiteit van de annexatie van 1870 bestrijden. Deze situatie duurde bijna 60 jaar, tot 1929. Toen ondertekenden Pius XI en Mussolini voornoemd verdrag. Hierin werd bepaald dat de paus het huidige kleine stukje grondgebied als soevereine staat toegewezen kreeg.

Extraterritoriale bezittingen[bewerken | brontekst bewerken]

De Heilige Stoel heeft ook bezittingen op Italiaans grondgebied.^[4] Deze bezittingen, meest kerken en kantoorgebouwen, zijn dus geen Vaticaans grondgebied. Volgens het Verdrag van Lateranen hebben deze bezittingen echter een extraterritoriale status, vergelijkbaar met de status van een ambassade.

Dezelfde extraterritoriale status geldt voor alle kerken in Italië, indien en zolang de paus daarin deelneemt aan godsdienstige ceremonieën, zonder dat deze openstaan voor het publiek.

Buiten het Vaticaan, maar binnen Rome[bewerken | brontekst bewerken]

Het complex van San Giovanni in Laterano (een basiliek), het Lateraanse Apostolische Paleis met zijn bijgebouwen en de Scala Santa.
De basiliek van Santa Maria Maggiore met zijn bijgebouwen.
De basiliek van Sint-Paulus buiten de Muren met bijgebouwen.
Het Paleis van de Kanselarij.
Het Palazzo di Propaganda Fide.
Het paleis van Sint-Callixtus in Trastevere.
Het Palazzo del Sant'Offizio met aangrenzend de zetel van de Congregatie voor de Geloofsleer.
Het Palazzo dei Convertendi, de zetel van de Congregatie voor de Oosterse Kerken.
Het Vicariato-paleis (voorheen de zetel van de diocesane curie van Rome, die er nog steeds een aantal kantoren heeft).
Het Palazzo delle Congregazioni ai Propilei.
Het Palazzo Pio, extraterritoriaal sinds 1979 (met uitzondering van panden die nu de thuisbasis van het Auditorium vormen) in plaats van het paleis van Dataria dat niet langer eigendom is van de Heilige Stoel.^[5]
Het Pontificio Seminario Romano Minore.
De gebouwen op het Janiculum (Romence Pio Pauselijke College, Pauselijke Oekraïense Universiteit van St. Josaphat, Pauselijke Noord-Amerikaanse College, ziekenhuis van het Kindje Jezus, de kerk en het klooster van St. Onofrio, Pauselijke Stedelijke Universiteit, het gebied van Technical Services van de Heilige Stoel, het college International Santa Monica, General curie van de Sociëteit van Jezus, Instituut van het kind Maria, Kerk van de Heiligen Michaël en Magnus, gebouwen van de Calasanziane Zusters, de Zusters van Ons Huis en de gebouwen op Borgo Santo Spirito grenzend aan de curie van de Jezuïeten).

Buiten Rome[bewerken | brontekst bewerken]

Het pauselijk paleis, Villa Barberini en de Villa Cybo (met aanliggende tuinen) in de stad Castel Gandolfo.
Het gebied van Santa Maria di Galeria, waar de antennes van Radio Vaticaan staan. Dit gebied werd door Italië geschonken aan de Heilige Stoel op 8 oktober 1951.

Bezienswaardigheden[bewerken | brontekst bewerken]

De belangrijkste gebouwen van Vaticaanstad, die tevens allemaal op de UNESCO-Werelderfgoedlijst staan, zijn:

de Sint-Pietersbasiliek aan het Sint-Pietersplein
de Sixtijnse Kapel
de Vaticaanse Musea
de Vaticaanse tuinen
het Apostolisch Paleis

Niet voor toeristen en pelgrims, maar wel voor geaccrediteerde wetenschappers toegankelijk zijn de Biblioteca Apostolica Vaticana en het Archivio Segreto Vaticano.

Bevolking[bewerken | brontekst bewerken]

Vaticaanstad heeft naar schatting 1.000 (2019) inwoners. De bevolking van Vaticaanstad bestaat voornamelijk uit geestelijken, met inbegrip van priesters, zusters en de befaamde Zwitserse Garde. Er werken ongeveer 3.000 leken, maar deze wonen niet binnen het Vaticaan.

Er bestaat een nationaliteit van Vaticaanstad, zodat hoge geestelijken kunnen reizen met een paspoort van het Vaticaan en diplomatieke status kunnen krijgen in landen waar hun geloofsbrieven zijn geaccepteerd. Op 31 december 2011 bezaten 594 personen de nationaliteit van Vaticaanstad (71 kardinalen, 307 andere mannelijke geestelijken, één non, 109 leden van de Zwitserse Garde en 55 leken).^[6] Bijna al deze mensen hebben een dubbele nationaliteit en behielden hun oorspronkelijke nationaliteit tijdens hun werk voor het Vaticaan. Men krijgt de nationaliteit uitsluitend door naturalisatie, niet door geboorte. Dit heeft voor sommige Vaticaanse burgers het voordeel dat ze geen visum meer hoeven aan te vragen om Vaticaanstad binnen te mogen. De meeste Italianen die voor het Vaticaan werken, hebben niet de Vaticaanse nationaliteit.

Bestuur[bewerken | brontekst bewerken]

Vaticaanstad heeft een eigen bestuursdienst. Deze staat los van de Romeinse Curie, die verantwoordelijk is voor het bestuur van de Rooms-Katholieke Kerk.

Kenmerkend voor de Staat Vaticaanstad is dat de macht wordt uitgeoefend door mannen. Alle topfuncties worden door mannen bekleed. Het staatshoofd, de paus, wordt door kardinalen gekozen die allen man zijn. Naast rechten van vrouwen zijn ook rechten van lgbt niet sterk ontwikkeld.

De wetgevende macht voor Vaticaanstad wordt, onder goedkeuring van de paus, uitgeoefend door de Pauselijke Commissie voor de Staat Vaticaanstad, die uit vijf kardinalen bestaat onder leiding van een president.

De rechterlijke macht voor Vaticaanstad wordt uitgeoefend door een Rechtbank van eerste aanleg, een Hof van beroep en een Hof van Cassatie. Hier kunnen zowel civiele als strafzaken worden voorgelegd en er kan in beroep worden gegaan.

In Vaticaanstad geldt in principe het Italiaanse recht, voor zover daar niet door middel van eigen wet- en regelgeving van is of wordt afgeweken. Met ingang van 1 januari 2009 worden Italiaanse wetten eerst uitdrukkelijk goedgekeurd om ook in Vaticaanstad geldigheid te krijgen.

De uitvoerende macht van Vaticaanstad wordt, onder gezag van de paus, uitgeoefend door het Bestuur van de Staat Vaticaanstad (Governatorato dello Stato della Città del Vaticano), dat onder leiding staat van de speciaal gedelegeerde. Hieronder ressorteren diverse afdelingen die verantwoordelijk zijn voor de dagelijkse gang van zaken in het ministaatje.

Zo heeft Vaticaanstad onder meer een eigen brandweer en een eigen politiedienst onder de naam Gendarmerie van Vaticaanstad. Daarnaast is er de Zwitserse Garde, die verantwoordelijk is voor de beveiliging van de paus.

Economie[bewerken | brontekst bewerken]

Vaticaanstad gebruikt de euro als betaalmiddel en heeft het recht eigen euromunten te slaan, deze dragen een afbeelding van de paus. Het is een geldig betaalmiddel op grond van een monetaire overeenkomst met Italië, die is omgezet naar een overeenkomst met de Europese Centrale Bank (ECB). Er is ook een bank, het Instituut voor Religieuze Werken, die doorgaans de Vaticaanse Bank wordt genoemd.

Transport[bewerken | brontekst bewerken]

Vaticaanstad heeft geen eigen vliegveld, de stad heeft echter wel een eigen heliport, waar bezoekende buitenlandse staatshoofden en hoge functionarissen van de kerk gebruik van kunnen maken. Ook heeft het land een eigen treinstation. Het treinstation van Vaticaanstad wordt vooral gebruikt voor vrachtvervoer, maar er komt ook op beperkte tijden een passagierstrein van de Italiaanse Spoorwegen.

Sport[bewerken | brontekst bewerken]

Er is een Vaticaans voetbalelftal voor mannen. Daarnaast werd de Nederlander Rien Schuurhuis (1982) in 2022 de eerste deelnemer aan het WK wielrennen namens Vaticaanstad. Dit was mogelijk omdat zijn vrouw Chiara Porro daar de Australische ambassadeur is.

Media[bewerken | brontekst bewerken]

Het Vaticaan (met eigen landcode) heeft een officiële website, radio- en televisiestation. Het dagblad van het Vaticaan heet L'Osservatore Romano.

Foto's[bewerken | brontekst bewerken]

Zwitserse Garde
Muur
Museum
Tuin
Een brievenbus van de Vaticaanse post

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Bronnen, noten en/of referenties

↑ (en) Verenigde Naties 2013
↑ ^a ^b (en) Laatste census 1 juli 2000 (via V.N.)
↑ Niet-officiële schatting CIA Factbook juli 2020, berekend door US Bureau of the Census (gearchiveerd)
↑ (en) Zone extraterritoriali vaticani; 3 april 2001
↑ (en) Zone exterritoriali vaticani. Website of the Holy See. Geraadpleegd op 5 mei 2012.
↑ (en) Vatican citizenship, Vatican Information Center, 31 december 2011

Heilige Stoel
Territoria in bezit van de Heilige Stoel
Eigendommen	In Rome	Basilica major	Sint-Pietersbasiliek · Sint-Jan van Lateranen · Basiliek van Santa Maria Maggiore · Sint-Paulus buiten de Muren
		Lateraans Paleis (Pauselijke Lateraanse Universiteit · Heilige Trap) · Paleis van Sint-Callixtus · Janiculum (Pauselijke Urbaniana Universiteit · Pontificio collegio americano del Nord · Ospedale Pediatrico Bambino Gesù)· Propaganda Fide-paleis · Sant'Offizio · Paleis van de Congregatie van de Oriëntaalse Kerk · Vicariato-paleis · Gregoriaanse Universiteiten · Pauselijk Bijbelinstituut ·
		Extraterritoriaal	Paleis van de 12 Heilige Apostelen · San Carlo ai Catinari · Archeologisch Instituut · Collegio Bellarmino · Oriëntaals Instituut · Lombardisch College · Russisch College · Sant'Apollinare alle Terme Neroniane-Alessandrine · De vertrekken onder de Santi Giovanni e Paolo (Rome)
	Buiten Rome	Castel Gandolfo · Zomergebouw van het Pontificio Collegio Urbano de Propaganda Fide · De antenne van Radio Vaticaan in Santa Maria di Galeria
	Buiten Rome	Extraterritoriaal	Basiliek van het Heilige Huis - Sint-Franciscusbasiliek (Assisi) - Basilica di Sant'Antonio

[oppervlakte-1] (en) Verenigde Naties 2013

[census-2] (en) Laatste census 1 juli 2000 (via V.N.)

[schatting-3] Niet-officiële schatting CIA Factbook juli 2020, berekend door US Bureau of the Census (gearchiveerd)

[4] (en) Zone extraterritoriali vaticani; 3 april 2001

[5] (en) Zone exterritoriali vaticani. Website of the Holy See. Geraadpleegd op 5 mei 2012.

[6] (en) Vatican citizenship, Vatican Information Center, 31 december 2011

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]